Ineke van Dongen werkt al tien jaar voor het Meldpunt Misbruik waar grensoverschrijdend gedrag binnen de kerk gemeld kan worden. ‘De kerk en seksueel misbruik is een ongelooflijk slechte combinatie. Maar het is wel de realiteit.’

‘Als meldpunt krijgen we vragen binnen over grensoverschrijdend gedrag waar een kerkelijk functionaris bij betrokken is. Dat aantal ligt al jaren redelijk constant op zo’n 10 à 11 per jaar. De meeste adviesvragen die we binnenkrijgen gaan over incest in een gezin dat kerkelijk betrokken is, of grensoverschrijdend gedrag tussen gemeenteleden. En die meldingen nemen de afgelopen jaren flink toe.’

Een piek tijdens #metoo

‘Hoe verdrietig ook, het is goed dat mensen ons beter weten te vinden’, constateert Ineke. ‘In 2017, het jaar van #metoo, zagen we een piek in het aantal meldingen. Ook zien we een andere tendens. Waar we voorheen vaak meldingen kregen van misbruik dat jaren geleden plaatsvond, krijgen we nu veel vragen over misbruik dat op het moment speelt. Daar ben ik blij mee, want zo kunnen slachtoffers eerder hulp krijgen en beginnen met een stukje verwerking.’

Extra verantwoordelijkheid

Het meldpunt spreekt zowel over grensoverschrijdend gedrag als over seksueel misbruik. ‘Wij hanteren vrij strakke richtlijnen voor grensoverschrijdend gedrag’, legt Ineke uit.

‘Grensoverschrijdend gedrag kan ook een seksueel getint app’je zijn van een kerkelijke functionaris naar een gemeentelid. Meestal kan justitie daar niet zoveel mee. Wij kunnen dan wel helpen om mensen die dit is aangedaan, recht te doen. Door hen te begeleiden bij een gesprek met de kerkleiding of bij het inschakelen van de externe klachtencommissie.’ 

Juist voor kwetsbare mensen 

De richtlijnen voor wat valt onder ‘grensoverschrijdend gedrag’ houdt het meldpunt bewust strak. ‘Wij vinden dat kerkelijke functionarissen een extra verantwoordelijkheid dragen. Een kerk is er als het goed is juist voor kwetsbare mensen. En daar kan het ook misgaan. Als pastoraal werker kun je iemand helpen en begeleiden, maar in die verhouding ontstaat makkelijk een afhankelijkheidsrelatie wat kan leiden tot ongewenst gedrag.’ 

De route makkelijker maken

Naast het meldpunt is Ineke ook betrokken als coördinator voor Veiligekerk.nl. ‘Door onze jarenlange ervaring met het meldpunt hadden we veel kennis en materialen verzameld die alleen toegankelijk waren voor kerken die bij een meldpunt waren aangesloten. We wilden het graag kunnen delen met een breder publiek, om zo de route makkelijker maken voor mensen om informatie in te winnen of een melding te doen.’ 

Bouwen aan een veilige kerk

Als je je eigen kerk veiliger wilt maken, adviseert Ineke om twee of drie medestanders te zoeken in je kerk. ‘Ga dan samen in gesprek met je kerkenraad. Dat is essentieel, want de kerkelijke leiding is verantwoordelijk voor de veiligheid in de kerk.

Een kerkenraad kan dit alleen maar toejuichen, vind ik. Mocht een kerkenraad hier niet positief tegenover staan, dan kun je altijd terecht bij het meldpunt. Mogelijk kunnen wij een kerkenraad wel overreden om werk te maken van veiligheid in de kerk.’ 

In de kramp schieten

Hoewel Ineke positieve veranderingen ziet in kerken – zo heeft het meldpunt 200 vertrouwenspersonen opgeleid in het afgelopen jaar – is er nog veel winst te behalen. ‘Ik merk dat kerken soms in de kramp schieten bij preventiemaatregelen die wij adviseren. Dan wil iemand bij wijze van spreken geen jeugdwerker meer zijn, omdat hij of zij bijvoorbeeld een gedragscode moet ondertekenen. Dan denk ik: een kerk moet toch juist zorgvuldig zijn? Mijn vader telde de dubbeltjes uit de collectezak altijd samen met een diakenbroeder. Als het gaat om geld, vinden we die zorgvuldigheid heel gewoon. Zorgvuldigheid in het omgaan met elkaar is nog belangrijker. Dan ga je toch niet meer op kamp met een groep jongeren zonder daar vooraf duidelijke afspraken over te maken?’

Een van de stappen die je als kerk kunt zetten om veiliger te worden, is het aanstellen van een vertrouwenspersoon. Hier vind je meer informatie.

Tekst: Annemarie van den Berg.